Vitamine B9 (folaat) tekort: symptomen, tests, inname, voedingsmiddelen

Vitamine B9 (folaat) ondersteunt de DNA-synthese, de vorming van rode bloedcellen en verschillende methylatiereacties. Een langdurig tekort leidt tot megaloblastaire anemie en verhoogt bij zwangere vrouwen het risico op neuralebuisdefecten als de peri-conceptuele inname ontoereikend is. De richtlijnen voor aanbevolen inname en veiligheid worden gedetailleerd door de professionele NIH ODS-fiche en de EFSA DRV-samenvatting.

Symptomen (licht tekort → megaloblastaire anemie)

Vermoeidheid, zwakte, bleekheid, kortademigheid bij inspanning
Glossitis (gladde/rode pijnlijke tong), stomatitis
Discrete neurocognitieve stoornissen (concentratie, humeur)
Macrocytose (verhoging van MCV) en megaloblastaire anemie in een meer uitgesproken stadium
Zwangerschap: niet-gecorrigeerd tekort = risico op neuralebuisdefecten (NTD) bij de foetus

Voor een duidelijk klinisch overzicht, zie het folaattekort (MSD Manuals, FR).

Let op vitamine B12

Hoge doses foliumzuur kunnen de anemie corrigeren terwijl een B12-tekort wordt gemaskeerd. Bij macrocytose/anemie, evalueer ook B12 voor hoge suppletie.

Tests en richtlijnen

Serumfolaat: gevoelig voor recente inname. Een lage waarde suggereert een waarschijnlijk tekort.
Erytrocytenfolaat (RBC-folaat): beter gecorreleerd met de reserves; een RBC-folaat < 305 nmol/L duidt op een tekort. Richtlijnen in de NIH ODS-fiche.
Plasma-homocysteïne: vaak verhoogd bij B9/B12-tekort; nuttig als aanvullende indicatie.
Bloedbeeld: macrocytose (verhoogd MCV), megaloblastaire anemie.
Zwangerschapscontext: voor de vermindering van NTD-risico in de populatie, richt de WHO zich op een RBC-folaat ≥ 906 nmol/L bij vrouwen in de vruchtbare leeftijd (zie WHO-aanbeveling).

DFE: voedingsfolaat-equivalenten

De richtlijnen worden vaak uitgedrukt in DFE (Dietary Folate Equivalents). 1 µg DFE = 1 µg voedingsfolaat = 0,6 µg foliumzuur (verrijkt voedingsmiddel/supplement met maaltijd) = 0,5 µg (nuchter). Referentie: NIH ODS – DFE.

Voedingsmiddelen rijk aan folaat (en verlies bij koken)

Bladgroenten (spinazie, snijbiet, rucola), broccoli, kool
Peulvruchten (linzen, kikkererwten, bonen)
Lever (gevogelte), eieren, citrusvruchten, avocado
Verrijkte graanproducten (afhankelijk van producten)

Folaat is gevoelig voor warmte en bewaring. Geef de voorkeur aan zachte/korte bereiding en consumeer snel. Voor gehalten per voedingsmiddel: CIQUAL.

Doses en tolerantie

Inname om naar te streven (volwassenen)

EFSA (PRI, DFE): ~330 µg DFE/dag (volwassene), ~600 µg DFE/dag (zwangerschap), ~500 µg DFE/dag (borstvoeding). Zie de EFSA DRV-samenvatting.
NIH ODS (RDA, DFE): 400 µg DFE/dag (volwassene), 600 µg DFE/dag (zwangerschap), 500 µg DFE/dag (borstvoeding) — gedetailleerde richtlijnen.

Bovengrens (UL)

UL (volwassenen): 1.000 µg/dag foliumzuur (uit verrijkte voedingsmiddelen/supplementen, niet uit natuurlijk aanwezig folaat), volgens de NIH ODS-fiche. EFSA volgt deze orde van grootte in haar DRV-adviezen.
Waarom: beperk het risico om een B12-tekort te maskeren en bijwerkingen bij zeer hoge doses.

Interacties en voorzorgsmaatregelen

Anti-folaat medicijnen (bijv. methotrexaat), trimethoprim, bepaalde anti-epileptica: mogelijke interferentie met het folaatmetabolisme (zie secties "Interacties" van de NIH ODS-fiche).
Alcohol, malabsorptie (bijv. coeliakie), verhoogde behoeften (zwangerschap): verhogen het tekortrisico.

Praktisch advies

Anker de inname via voeding (groene groenten + peulvruchten). Indien nodig kan een matig supplement (bijv. 400 µg DFE/dag equivalent) worden besproken, vooral peri-conceptueel (doelstelling 600 µg DFE/dag in totaal). Evalueer B12 bij macrocytose.

FAQ

Volstaat de serumdosering?
Nuttig, maar beïnvloed door recente inname. Erytrocytenfolaat weerspiegelt beter de reserves.

Natuurlijk folaat vs foliumzuur in tablet?
De richtlijnen zijn in DFE. Foliumzuur wordt beter opgenomen → 0,6 µg foliumzuur = 1 µg DFE met maaltijd. Zie DFE.

Kan men zich te veel supplementeren?
Vermijd 1.000 µg/dag foliumzuur (UL) te overschrijden. Bij sommigen kunnen hoge doses een B12-tekort maskeren.

Wie loopt het grootste risico?
Zwangerschap/borstvoeding, alcoholisme, malabsorptie, diëten arm aan plantaardige voedingsmiddelen, anti-folaat medicijnen.